واقع شده در جنوب وجنوب شرقی روستا
سد شاهی بنا یی تاریخی باقدمتی حدوداً ۲۰۰سال در زمان سلجوقی.این بنا قرار گرفته بر روی یکی از رود خانه های بزگ خراسان رضوی به نام شش ترازاست ویکی از مهم ترین منبع آب ورساندن آب به قلعه ی دختر بوده این بنا به گونه ای بسیار ماهرانه ساخته شده ارتفاع.طول وعرض این بنا به تقریب و به ترتیب:۲۰و۳۰و۱۰متر است این بنا ساخته شده از سنگ .آهک وخاک است…دو چاه به عمق ۱۵ متر در روی این بنا واقع شده اند که در زمان های پیشین از این چاهها برای برداشتن آب و راحتی استفاده از آن بوده که این امر باعث می شده تا افراد برای برداشتن آب از ایمنی بیشتری برخوردار باشند….اما شگفتی که در این بنا بوده وهست.قرار گرفتن این بنا در مکانی بسیار مفید وعالی…وطرز ساخت بسیار ماهرانه ای که بعد از گذشت ۲۰۰ سال وباوجود سیل های عظیمی که در این رود خانه به حرکت در می آمدند….هنوز ازبین نرفنه وباکمی مرمت دوباره زندگی خود را میتواند از سر گیرد .این بنا درآثر سیل های عضیمی که در این رود خانه در چندین سال قبل به حرکت در آمده بودند سوراخ شده…سوراخی به ابعاد یک متر در یک متر..این سوراخ باعث شده که این بنا دیگر به عنوان مانعی محکم جلوی سیل ها نباشد.. وآبها یی که دراین رود خانه جریان دارند و مییابند ..از این سوراخ به عنوان زیر گذری استفاده کرده وبدون هیچ مشکلی از آن عبور کنند..اما این بنا هم بدون هیچ شکایتی به گذراندن زمان به زندگی خود ادامه میدهد..اما زمانهایی که این بنا باعث بوده تا مردم زیادی ازآب انباشته شده ی پشت آن بهرمند شوند ..وضجه های مردمی که این بنا را با خون دل ساخته اند را نباید از خاطره ها به باد برد.
مشکلات:داشتن جادای بیش از ۱۵ کیلومتر خاکی(البته جادشم به گونه ای ماهرانه ساخته شده که باید پس از گذشتن این مسیر ماشین خود را رها کرد وپای پیاده برگشت)
بند شاهی(ششتراز) روستای کریز:
۱.موقعیت : بند شاهی یا شش تراز در ۵/۹ کیلومتری جنوب غربی روستای کریز و
۵۵ کیلومتری شمال غرب شهر کاشمر احداث شده است . این بند بر روی رودخانه شش
تراز قرار دارد.
برای رسیدن به این بند می‌توان از دومسیر استفاده کرد. مسیراول از محور
کاشمر به بردسکن است . دراین مسیر پس ازحرکت از کاشمر به سمت بردسکن و عبور
از شهر خلیل آباد با طی ۲۶ کیلومتر به سه راهی ایرج‌آباد می‌رسیم . سپس در
جهت سمت راست و با طی حدود ۶ کیلومتر جاده آسفالت و عبور از روستای
ایرج‌آباد، جاده خاکی می‌شود که تا بعد از روستای غوزستان در جهت شمال شرق
ادامه می‌یابد و ۲۰ کیلومتر را شامل می‌شود. در این محل باید از طریق یکی از
آبراهه‌ها پیاده به سمت رودخانه شش تراز رفته و از بستر رودخانه به سمت بند
حرکت نمود که حدود ۳ کیلومتر راه و نیم ساعت پیاده‌روی می‌باشد. بنابراین کل
مسیر حدود۵۵ کیلومتر است . مسیر دوم از محور کاشمر به نیشابور می‌باشد. در
این مسیر پس از حرکت از کاشمر به سمت نیشابور و طی حدود ۳۰ کیلومتر از ریوش
به سمت غرب رفته ، پس از طی ۲۴ کیلومتر و عبور از روستاهای طرق، قراچه و
کلاته پایین به روستای کریز می‌رسیم و ازداخل رودخانه با پیمودن حدود۵/۹
کیلومتر به سختی می‌توان با اتومبیل به محل بند رسید. ملاحظه می‌شود که مسیر
دسترسی به این بند چندان آسان نیست و به همین دلیل در متون تاریخی
وسفرنامه‌ها کمتر ذکری از آن به میان آمده است .
۲ . تاریخچه :طبق اظهارات ساکنان دهات اطراف ، این بند در حدود ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰
سال پیش‌ساخته شده است. در جایی دیگر قدمت این بند حدود ۹۰۰ سال پیش و در
دوره غزنویان ذکر شده‌است. همچنین در کتاب نگرشی بر سدهای ایران، عمر بند شش
تراز ۱۰۰۰ سال ذکر شده است . ظاهراً از زمان احداث تاکنون، تعمیر اساسی در آن
صورت نگرفته اما تغییر رنگی که در دیواره‌بند و به ویژه در جناح راست وجود
دارد، نشان میدهد که احتمالاً بخشی از نمای دیواره که بر اثر فرسایش تخریب
شده، در دوره‌های بعد با سنگ و ملات آهک بازسازی شده است .
۳٫ مشخصات :مصالح اصلی به کار رفته در بنای بند، سنگ و ملات آهک و شن است .
طول تاج در بالا حدود ۴۶ متر و در بستر رودخانه ۵/۱۰ متر است . عرض تاج در
بالا ۱۳ متر و ضخامت بند در وسط ۱۳ متر و در پایین بند حدود ۱۴ متر می‌باشد.
ارتفاع بند از بستر رودخانه حدود ۱۵ متر است که بر اثر فرسایش، ارتفاع در طول
ثابت نیست به طوریکه در جناحین حدود ۳ متر بیشتر است . همچنین فرسایش باعث
شیبدار شدن روی تاج و نیز تخریب دو قسمت تاج به ابعاد ۵/۱× ۳ متر و قسمتی در
جناح چپ با مقطع تقریباً ذوزنقه‌ای شده است . در قسمت پایین دیوار بند، در
اثر تخریب، حفره‌ای به ابعاد حدود ۵×۵×۵/۸ متر تشکیل شده و تا بالادست ادامه
یافته است . تقریباً در وسط تاج و به فاصله ۵/۱ متری از سراب، دو حلقه چاه
سنگی تعبیه شده است . چاه سمت راست به قطر ۲ متر و برای آبگیری می‌باشد که ۳
مجرا و یک گالری عرضی به آن مرتبط می‌گردد. مجاری مذکور عملاً دریچه‌های بند
بوده که در مواقع بهار و زیادی آب بسته می‌شده‌اند و در زمان استفاده از آب
ذخیره شده، بسته به ارتفاع آب، این مجاری را باز می‌کرده‌اند تا آب وارد
گالری شده و به پایین دست انتقال یابد. چاه سمت چپ به قطر ۵/۲ متر است که
احتمالاً برای دسترسی به محلهای آبگیری بوده است زیرا این بند برخلاف سایر
بندهای قدیمی، فاقد راه پلکانی و یا الوار در دور دیواره چاه می‌باشد.
بنابراین امکان اینکه یکی از چاهها برای دسترسی به دریچه‌ها وامکان باز و
بسته‌کردن آنها باشد، تقویت می‌شود. در دیواره سراب بند و درجناح راست، بخشی
از دیواره به صورت دماغه‌ای به شکل مخروط ناقص بیرون‌زده است که ظاهراً برای
کاهش فشار آب بر دیواره طراحی شده است . در عکسهای شماره ۱-۱۲و۲-۱۲ نمای
سراب و پایاب بند نشان داده شده است.
۴٫ هیدرولوژی :حوضه آبریز رودخانه شش تراز در فاصله حدود ۲۵ کیلومتری شهر
کاشمر به شکل کشیده در جهت شرق به غرب واقع شده است. رودخانه شش تراز از
روستای شورجه تا ریوش، فصلی و از ریوش تا روستای کریز و نیز تابخشاب در شمال
غرب روستای ایرج‌آباد، دائمی است. این رودخانه از کوههای سیاه واقع در جنوب
حوضه و از کوههای کمرسفید وکمرسیاه و قراول در شمال حوضه سرچشمه می‌گیرد که
بعد از عبور از مناطق کوهستانی شمال ایرج‌آباد وارد دشت کاشمر شده و در نهایت
به کال شور علی‌آباد می‌پیوند.
بند شش تراز در عرض شمالی ً۳۰ َ۲۵ ْ۳۵ و طول شرقی َ۱۴ ْ۵۸ قرار گرفته است که
ظرفیت بند را می‌توان در حدود ۲ میلیون مترمکعب تخمین زد.
۵٫ کشاورزی:موضوع قابل ملاحظه‌ای که در مورد این بند وجود دارد وجود بخش آبی
است که در حدود ۲۰ کیلومتری پایین دست بند و۳۰۰ متری شمال غرب روستای
ایرج‌آباد قرار گرفته و توسط شش نهر، آب رودخانه شش تراز بین روستاهای
ایرج‌آباد، کندر، ارغا، جابوز، مزده و بزنجرد تقسیم می‌شده است. از آبهای
استحصالی غالباً در منطقه برای کشت انگور استفاده می‌شود.
یک پاسخ
مربوط به ۷۰۰ سال قبل است. ( دوره سلجوقی)